تفسیر کامل و تشریح ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان

تغییر مقادیر کار، قیمت‌های جدید و تعدیل نرخ پیمان در پروژه‌های عمرانی

🏗️مقدمه: چرا ماده ۲۹ قلب مالی هر پروژه عمرانی است؟

در پروژه‌های عمرانی، برآورد اولیه هیچ‌گاه پایان ماجرا نیست. در طول اجرا، به دلایل مختلف مانند اصلاح نقشه‌ها، تغییر شرایط زمین، درخواست کارفرما یا تغییر مصالح، مقدار کارها تغییر می‌کند یا کار جدیدی ایجاد می‌شود.
ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان، قانون رسمی برای مدیریت این تغییرات است و هر مهندس دفتر فنی، مشاور و پیمانکار باید آن را دقیق بشناسد.

این ماده تعیین می‌کند که:

1. چه میزان تغییر در مقادیر مجاز است؛

2. قیمت جدید چگونه محاسبه می‌شود؛

3. تعدیل نرخ‌ها به چه شکل انجام می‌شود؛

4. و در چه شرایطی پیمان باید خاتمه یابد.

۱. متن و مفهوم کلی ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان

طبق ماده ۲۹:

کارفرما می‌تواند در طول اجرای پیمان، مقدار کارها را تا حدود معینی افزایش یا کاهش دهد یا کارهای جدیدی را با توافق طرفین و در چارچوب پیمان به پیمان اضافه نماید.

یعنی پیمان قرارداد باز است، نه بسته؛
به شرطی که تغییرات در محدوده‌ی مجاز و با رعایت ضوابط فنی و مالی انجام شود.

۲. مفاهیم کلیدی ماده ۲۹

۳. تغییر مقادیر کار (افزایش یا کاهش)

در حین اجرا ممکن است حجم عملیات تغییر کند، مثلاً:

• افزایش طول مسیر، حجم بتن یا خاک‌برداری؛

• یا حذف بخشی از کار به‌دلیل اصلاح نقشه‌ها.

این تغییرات با صورت‌مجلس تغییر مقادیر (Change Order) ثبت می‌شوند.

📏 حدود مجاز:

• افزایش یا کاهش هر رشته کار باید در چارچوب فهرست‌بهای منضم به پیمان باشد.

• جمع مبلغ تغییرات نباید از ۲۵٪ مبلغ اولیه پیمان بیشتر شود.

۴. کار جدید از نوع افزایش مقادیر (بند «الف» ماده ۲۹)

اگر نوع کار در فهرست‌بها موجود باشد ولی مقدار آن بیشتر شود، این افزایش کار جدید از نوع افزایش مقادیر محسوب می‌شود.

نکات کلیدی:

• مهندس مشاور پیشنهاد می‌دهد؛

• کارفرما ابلاغ رسمی صادر می‌کند؛

• پیمانکار موظف به اجراست.

📊 مثال عددی از فایل تشریحی:
مبلغ اولیه پیمان = ۲۰۰ میلیارد ریال
افزایش مجاز = ۲۵٪ → حداکثر ۵۰ میلیارد ریال

اگر مبلغ افزایش بیش از این شود، ادامه‌ی کار باید در قالب پیمان مکمل یا مناقصه جدید انجام گیرد.

۵. کار جدید از نوع قیمت جدید (بند «ج» ماده ۲۹)

وقتی کاری در فهرست‌بهای پیمان وجود ندارد، باید برای آن قیمت جدید تعیین شود.

مراحل تعیین قیمت جدید (طبق فایل تشریحی و بخشنامه ۵۰۹۰):

1. پیمانکار پیشنهاد قیمت و تجزیه‌بها را به مهندس مشاور ارائه می‌دهد.

2. مشاور با بررسی فهرست‌بها و شرایط بازار، قیمت را تعدیل یا اصلاح می‌کند.

3. کارفرما قیمت نهایی را تصویب و ابلاغ می‌کند.

📏 سقف مجاز قیمت جدید:
مجموع مبلغ کارهای دارای قیمت جدید نباید از ۱۰٪ مبلغ اولیه پیمان بیشتر شود.

۶. ضوابط حاکم بر قیمت‌های جدید

• قیمت‌های جدید باید بر مبنای واحد پایه فهرست‌بهای سال پیمان محاسبه شوند.

• هزینه‌های تجهیز کارگاه و بالاسری فقط در حد ضرایب مصوب شرایط عمومی پیمان مجاز است.

• هزینه‌های غیرمستقیم (نظیر نگهبانی، بیمه، حمل اضافی و …) فقط در صورت تصریح در پیمان قابل پرداخت است.

📘 توضیح تکمیلی از فایل تشریحی:
اگر قیمت جدید در زمان اجرا تعیین شود، ابتدا باید به نرخ مبنا تبدیل و سپس تعدیل شود. این موضوع در پروژه‌های طولانی‌مدت بسیار اهمیت دارد.

۷. تعدیل نرخ پیمان (بند «هـ» شرایط خصوصی)

تعدیل نرخ، یکی از مهم‌ترین سازوکارهای جبران تورم و نوسانات قیمت در پروژه‌های عمرانی است.

فرمول تعدیل سازمان برنامه:

تعدیل = مبلغ کار × (شاخص زمان اجرا ÷ شاخص مبنا – ۱)

🔹 برای کارهای دارای قیمت جدید، ابتدا قیمت جدید به مبنای پیمان تبدیل می‌شود و سپس تعدیل بر اساس شاخص‌های همان دوره اعمال می‌گردد.
🔹 در صورت افزایش غیرعادی شاخص‌ها، پیمانکار می‌تواند درخواست تجدیدنظر در مدت پیمان دهد.

۸. کاهش مقادیر و حذف کارها (بند ۲-الف ماده ۲۹)

در شرایطی، کارفرما ممکن است بخشی از کار را به دلایل اقتصادی یا تغییر طرح حذف کند.
اما این کاهش نیز محدودیت دارد:

• حداکثر کاهش مجاز: ۲۵٪ مبلغ اولیه پیمان

• اگر مبلغ حذف‌شده بیش از این باشد، پیمانکار حق دارد تقاضای خاتمه پیمان کند.

• مبلغ کارهای حذف‌شده از تعهدات پیمانکار کسر می‌شود و پیمان تعدیل می‌گردد.

۹. اصلاحیه جمع جبری (بخشنامه ۱۴۰۳)

طبق بخشنامه جدید «جمع جبری تغییرات» مصوب سازمان برنامه و بودجه (۱۴۰۳):

جمع افزایش‌ها و کاهش‌ها باید به‌صورت جبری محاسبه شود و مجموع آن‌ها نباید از ۲۵٪ مبلغ اولیه پیمان تجاوز کند.

مثال عددی:

این اصلاحیه برای جلوگیری از تورم مصنوعی مبلغ پیمان صادر شده است.

۱۰. حدود اختیارات مشاور و کارفرما در تغییرات پیمان

📌 مشاور باید هرگونه تغییر را مستندسازی کرده و نسخه‌ای از دستور کار، تجزیه‌بها و صورت‌وضعیت اصلاحی را به تأیید طرفین برساند.

۱۱. تحلیل حقوقی و فنی ماده ۲۹

از نظر حقوقی، ماده ۲۹ ابزاری برای حفظ تعادل اقتصادی پیمان است.
اگر تغییرات بدون کنترل اتفاق بیفتند، پروژه از نظر فنی و مالی ناپایدار می‌شود.

📚 طبق قانون مدنی (ماده ۲۱۹):
«قراردادها لازم‌الاجرا هستند مگر به رضای طرفین یا به علت قانونی فسخ شوند.»
بنابراین هرگونه تغییر، باید مستند، موجه و با توافق طرفین باشد.

از دید فنی، اجرای بدون دستور رسمی یا فراتر از سقف مجاز، پیمانکار را در معرض رد صورت‌وضعیت و عدم پرداخت قرار می‌دهد.

۱۲. نکات کلیدی برای دفتر فنی و کنترل پروژه

✅ تمام تغییرات باید با دستور کتبی و مستند به ماده ۲۹ انجام شود.
✅ قیمت‌های جدید را فقط با فرم رسمی تجزیه‌بها ارائه دهید.
✅ در صورت تأخیر در ابلاغ قیمت جدید، مستندات هزینه را روزانه ثبت کنید.
✅ مراقب سقف ۲۵٪ جمع جبری باشید؛ عبور از آن نیازمند قرارداد مکمل است.
✅ نسخه الکترونیکی کلیه تغییرات را در سامانه IETS ثبت کنید تا در حسابرسی تأیید شود.

💬 پرسش‌های متداول (FAQ)

۱. آیا می‌توان بیش از ۲۵٪ به مبلغ پیمان اضافه کرد؟
خیر، فقط با مجوز ترک تشریفات یا پیمان مکمل جدید امکان‌پذیر است.

۲. اگر کارفرما قیمت جدید را تصویب نکند، پیمانکار چه کند؟
پیمانکار باید کار را ادامه دهد اما مستندات هزینه را نگه دارد و پس از تصویب، مطالبه کند.

۳. تفاوت تعدیل با قیمت جدید چیست؟
تعدیل مربوط به تغییر شاخص‌های قیمتی است؛ قیمت جدید برای کارهایی است که در فهرست‌بها وجود ندارند.

۴. آیا مشاور می‌تواند رأساً دستور افزایش مقادیر بدهد؟
بله، تا سقف ۱۰٪ مبلغ پیمان. بیش از آن نیازمند تأیید کارفرماست.

۵. اگر کاهش کار باعث زیان پیمانکار شود، آیا جبران می‌شود؟
خیر، مگر اینکه کاهش بیش از ۲۵٪ باشد و موجب لغو بخشی از تعهدات پیمانکار شود.

🔗 پیشنهاد لینک‌ها

لینک‌های داخلی

• تفسیر ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان (تحویل کارگاه)

• آموزش تجزیه‌بها و تحلیل فهرست‌بها

• نمونه فرم دستور کار و صورت‌وضعیت اصلاحی

لینک‌های خارجی معتبر

• سازمان برنامه و بودجه کشور

• پایگاه ملی مقررات فنی و اجرایی کشور

• بخشنامه ۵۰۹۰ نظام فنی و اجرایی